 |
 |
|||
>>> Dr. Serdar Şirazi - Dr. Sait Şirazi Medeniyetin Vaizleri Günümüz medeniyetine alfabeyi, camı, gemiciliği bilinen ilk notalama sistemini ve daha bir çok şeyleri armağan eden, Sur, Sayda, Malaga, Marsilya, Biblos gibi önemli şehirler ile ismi Roma ile birlikte anılan Kartaca gibi büyük imparatorluklar kuran Fenikeliler’in tarihine kaldığımız yerden devam ediyoruz. 
Ünlü Kartacalı Komutan Hannibal ASUR DÖNEMİ M.Ö. X. yüzyılda Asur İmparatoru olan II.Tiglit palassar ın Arvadı alması ile başlayan fenikenin Asurca fethi II. Asurnazirpal (884-859), Salmanassar (859-824), Tiglitpilassar(745-720), salmanassar V (727-722) dönemindede devam etti. II. Sargon (722-705) devrinde Sur dışındaki tüm Fenike Asur himayesine girmiş olup Senharib (705-681) döneminde tüm Fenike Asur himayesine girdi. Senharib krallığa İtobaali geçirmiştir. Asur ile Kıbrıs arasındaki geçimisizlik nedeniyle Kıbrıslıların Suriye ile ticareti büyük aksamaya yol açmış ve bu Fenikelilerin işine yaramış, doğu akdenizdeki önemli bir ticari rakibi alt etmişlerdir. Bu Fenike hegamonyasından Kayseriyeli Süryani tarihçi Eusebius’ta belirtmektedir. BABİL İMPARATORLUĞU DÖNEMİ Asur İmparatorluğunun 612 babillliler ile Medler tarafından yıkılmasından sonra Fenike bir süre mısır işgaline uğradı. 604 yılındaki Babillilerin kargamıştaki zaferi ile Fenike babillilerin himayesine girdi. Nebukadnezar MÖ 695 yılında kargamışta Mısırlıları yenilgiye uğratmasını takiben 573 yılına kadar tüm Fenike diyarını fethetti. II. İtobaal’ in yerine getirilen Kral Baal MÖ. 574-564 yılları arasında hüküm sürdü. Ardından Mer-Baal ve Hİram adında iki yönetici yönetimi devr aldı. Nebukadnezarın ölümünün kısa bir süre sonrasında kral Nabonid devrinde persler tarafından yıkıldı. Babil 539 yılında Perslilerin işgaline uğradı. Devletin satrplara ayrılması ile Enike 5. satrapa dahil oldu. 
Sayda, garavür 19.yy sonları PERS İSTİLASI Fenikelilerin Babil imparatorluğu yıkılıp siyasi iktidarın Perslere geçmesine nasıl bir tepki verdiği bilinmiyor. Kitabı mukaddeste Ezra 3,7 de kral Koreş zamanında Sürgünlerin tapınak için Sur ve Saydalılardan erz ağacı almalarına izin verilmiştir. Bu ise bize Fenike kentlerinin durumu hakkında fazla bilgi vermemekte. Ama Mısıra karşı çıkılan seferde Fenike kentlerinin Filolarını emrine verdikleri Pers kralı Kambises hakkındaki bilgiler daha fazladır. Pers imparatorluğu döneminde Fenike heryıl belli bir vergi vermek gemileriyle İranlılara yardım etmek suretiyle iç işlerinde müstakil hareket ediyorlardı. Bu dönemde Fenike nispeten rahat görünmekte idiyse de satrapların ağır hegemonyasında bulunuyordu. İlk pers egemenliği dönemlerinde nispeten Perslere sempati ile bakan Fenikeliler yönetimin gerileme döneminde III Erdeşir’in baskıcı yönetimi ve artan baskılar nedeniyle artık sempati duymuyorlardı. HELLENLER Makedonyalı İskenderin pers ordularını İssus da MÖ 333 tarihinde yenmesinden sonra Fenikelilerin deniz gücü yardımını almayan ve onlara güvenmeyen dağılan Pers ordusunu kovalamak yerine Fenike donanmasının denizden yapabileceği müdahaleyi önlemek için Suriye va Mısır’ı istila etti . Fenike donanmasının uzakta olmasını fırsat bilerek Suriye kıyıları ve Fenikeyi istilaya girişti. Arvad, Sayda ve Biblos Bu durumda Fenike kralları İskender ile uzlaşma siyasetine giriştiler. Fakat Sur aynı siyaseti gütmedi. Sur İskendere değerli hediyeler göndererek egemenliğini kabul ettiklerini beyan etmekle birlikte Persliler dönemindede topraklarına yabancı asker sokmamış olan Surlular aynısını İskenderede uyguladılar. İskenderin şehre girmek için ısrar etmesi ve Surluların direnmesi savaşın başlamasına neden oldu. 
Fenikeliler için keşif aynı zamanda ticaret ve medeniyet anlamına geliyordu Oldukça korunaklı ve stratejik bir konumda bulunan Sur kentini İskender şehri kıyıdan ayıran deniz parçasını doldurmayı planlayarak şehri işgal planını uygulamaya başladı. Sur donanmasının yoğun saldırıları ve çoğrafi koşullar nedeniyle planları düşündüğünden yavaş ilerliyordu. Akdenizden dönen Sayda Arvad ve biblos donanma kumandanlarını kandırarak kıbrıstan getirdiği gemiler ile toplam 225 parçalık muazzam bir filo oluşturdu. Bu filonun koruması ile kenti anakara ile birleştiren dolguyu tamamladılar. Sur şehri İskendere 7 ay boyunca dayandı. Fakat sonunda surda açılan bir delik sonucunda düştü. Makedonyalılar büyük bir katliam yaparak şehri yakıp yıktılar. Sadece Melkart tapınağına sığınmış olan kraL soylular ve kartaca elçileri bağışlandılar. Kenti Makedon kültürüne göre yeniden inşa etti. Ve Helenleştirmeye gayret gösterdi. Bu dönemden itibaren Fenike ağır bir helenizasyona tabi tutuldu. Fenike dili yavaş yavaş gerileyerek yerini Yunancaya bıraktı. Kentler ise bağımsızlıklarını uzun süre boyunca kaybettiler. Buna rağmen gerileme döneminde de Fenike kentleri Sur ve sayda II. yyda kısa sürelide olsa bağımsızlıklarını kazanmışlardır. MÖ 64 yılında Roma işgaline uğradılar. Bu dönemde sur sayda ve trablus Mö 65 yılından itibaren roma Fenike yi Suriye vilayetinin bir parçası olarak ilan etti. Aradus, sidon, Sur gibikentler özerkliklerini bir süre daha korumalarına rağmen roma işgali fenikenin eski parlak günlerinin sonu oldu. FENİKE KOLONİLERİ Lübnan dağları tarafından birbirinden ayrılmış küçük site devletlerin oluşturduğu Fenike Birliği, hiçbir zaman siyasal bakımdan büyük ve ezici bir güç olamadı. Kentler kısa aralıklarla bağımsız yaşadılarsa da, genellikle büyük komşularına yıllık vergi ödemek zorunda kaldılar. Ticaret ile uğraşan Fenikeliler askeri güç olarak Kartaca dışında hiçbir zaman iddialı olmadılar. Siteleri çok zengin oldu, ama aynı krallar tarafından yönetilen bu siteler, yeterince birleşmeyi bilemediler. Bununla birlikte M.Ö. l. binyıl başlangıcında, Akdeniz'de ticaret ilişkilerim İspanya ve Akdeniz'e kadar genişletip, Tunus kıyısındaki Kartaca'da, Cebelitarık boğazının ötesindeki Cadiz'de, vb.koloniler kurdular (M.Ö.800). Böylece Akdeniz'i Suriye kıyılarından Cebelitarık'a kadar uzanan Eskiçağ'ın en büyük deniz ticaret alanı haline getirdiler. Fenikeliler, fetih amacıyla değil ticaret amacıyla koloniler, yeni yerleşimler kuruyorlardı. Kurdukları yerleşimler büyük kitlesel göçü gerektirmiyordu. Fenikeliler için keşif aynı zamanda medeniyet ve ticaret anlamına geliyordu. Gittikleri ve yerleştikleri bölgelere isim veriyor ve önemli yerleşimler kuruyorlardı. Bunu bir sömürü olarak değil bir ulaşım ve medeniyet götürüsü olarak yapıyorlardı. Yerleşimleri aynı zamanda kendilerinin hammadde ihtiyacını karşılıyordu. Bakır Kıbrıstan, gümüş toros dağlarından çıkarılırdı. Gemiler ile denize açılarak uzak diyarlara gidiyorlardı. Melkart’ın sütunları (Fenike tanrısı) ismini verdikleri Cebelitarık boğazına giden Fenikeliler daha sonra burayoda geçerek kalay adası denen İngiltereye, kehribar kıyısı dedikleri Baltık ülkelerine gittiler, fasa ve hatta 1930larda kesin olarak kanıtlandığı gibi Brezilya sahillerine gittiler. Buradaki uygarlıklar ile ticaret yapan Fenikelilerin Amerikaya gelişi Kristof kolombtan 25 asır öncesine rastlamaktadır. Bu konuda brezilyada bulunan bir stel daha öncleri bir efsane olarak görülen bu olayı bütün gerçekliği il egözler önüne sermiştir. KUZEY AFRİKA Akdenizin Kuzey Afrika kıyılarının büyük bölümü sur va sayda başta olmak üzere Fenikelilerin kolonizasyonu ile yerleşime açıldı. Fenikelilerin amacı istila edip yerleşmekten ziyede İspanya ile bir ara limanlar zinciri kurnak idi.Burada kurulan koloniler arasında bilinen en eski olanları Gades M.Ö.1110, Utica MÖ 1101 yılında kuruldu. MÖ 814 yılında kurulan kartaca ise zamanla büyüyerek Fenikelilerin tarihteki en güçlü imparatorluğu oldu. Adı Fenikece-Süryanice Kart Hadast (yeni şehir) anlamına gelen Kartaca’nın Fenike prensesi Eliza ve beraberindeki 50 Fenikeli savaşçı tarafından kurulduğu anlatılmaktadır. Zaman ile Sicilya ve Sardunya’yı da içine alarak genişleyen Kartaca coğrafi özelliklerinde uygun olması nedeniyle zengin ve en güçlü koloni oldu. Afrikadaki diğer koloniler, Leptis Manga Hippo, Suse, Oea (Trablusgarp-Libya), Konstantin (Cezayir.), Sabratha, Sidi Abdselam, Tamuda M Ö. 9. yyda kral İtobaal tarafından kurulduğu belirtilen Auza vb leridir. Bu arada Fenikeliler Mısır ülkesinde de koloniler kurmuşlardır. Fakat bunlar yerel güce boyun eğen birer ticaret limanı olarak işlev görmüşlerdir. İSPANYA VE FRANSA Abdera (Adra), Gadez (cadiz) Malaca (malaga) kartacalıların kurduğu önemli koloniler arasında idi. Cenova ve Marsilya da Fenikeliler tarafından kurulmuş olan ve günümüzde de halen önemini koruyan önemli yerleşim bölgeleri idi. Carthago nova (Yeni Kartaca) Roma ile yapılan Pön savaşları sırasında İspanya’da kurulmuştu. ANADOLU Fenikeliler sadece İspanya, Kuzey Afrika, Fransa ve İtalya ile sınırlı kalmamış. Batı akdenizin yanı sıra doğu Akdeniz de kıbrısta ve anadoluda yayıldığı bilinmekte. Kilikyadaki Samal (zincirli höyük), toros dağlarındaki Karatepe Fenikelilerin anadoludaki önemli merkezleri haline geldi. Buradan kuzeye doğru genişlediği hatta karadenize bile gittikleri bilinmekte. Marmara denizini geçerek karadenize gelen Fenikeliler Kızılırmak çevresine gelerek günümüzde yine ismi Fenikece-Süryaniceden gelen Bafranın çevresine yerleşmişleridir. 
Parlak devrinde Fenikeliler KARTACA Roma İmparatorluğu ile aynı dönemde hüküm sürmüş Romalıların İtalya'yı ele geçirmesinden çok önce, Kuzey Afrika Kıyıları’nı, Sicilya’yı, Sardenya’yı, İspanya’yı ve Adriyatik Bölgesi’nin batı kısımlarını kontrolünde tutmuş, ünlü komutanı Hanibal yönetiminde, dönemin Roma İmparatorluğu ile büyük mücadelelere girişmiş olan bir imparatorluktur. Bu sebeple Kartacalılar tarih boyunca Romalılar ile birlikte anılmışlardır. Bazı çevrelerce barbarlık ve zalimlikle suçlanmış da olsa, KARTACA, aslen Fenikelilerin bugünkü Tunus sınırları içerisinde kurmuş olduğu en büyük ve de en güçlü kolonidir. Kartaca (Carthage / Kart Hadast – Yeni Kent), coğrafi konumu, medeni toplum yapısı ve üstün girişimcilik ruhuyla belirgin bir güç haline dönüşmüş ve çağdaşlarından sıyrılarak öne çıkmıştır. Romalılar, İtalya'yı ele geçirdikten sonra topraklarını daha da genişletmek için M.Ö. 264 ile M.Ö. 146 yılları arasında Kartaca'lılar ile bir çok savaş yapmışlardır... “Pön savaşları” da denen bu savaşların ilkinde Romalılar Kartacalılar’dan gemi yapma sanatını ve onları denizde nasıl yenebileceklerini öğrenmişlerdir. İkinci Pön savaşında ise Kartaca Generali Hannibal, ordusu ile Alp Dağlarını aşarak bütün İtalya'yı ele geçirmiştir. Romalılar, hiç vazgeçmeden büyük bir hırsla savaş üzerine savaş yaparak İtalya'yı almış, daha sonra Afrika'ya geçerek Hannibal'ın ordusunu M.Ö. 202'de Kartaca yakınlarındaki Zama'da yenilgiye uğratmışlardır. M.Ö. 149 ile M.Ö. 146 yılları arasındaki 3. Pon (Punic) savaslarının sonucunda, Roma, daha önce Kartacalıların elinde bulunan Afrika ve İspanya'yı işgal etmiş ve Kartaca’yı yakıp yıkmışlardır. KIBRIS Kıbrısta muhtemelen 2. bin yılından itibaren Fenike yerleşimleri görülmektedir. Kition, Golgoi, Dalion, Tamassos Marion ve Lapheros kıbrıstaki önemli Fenike kültür ve ticaret merkezleri idi. Ege adalarına özelliklede Rodos’a yerleşmiş oldukları, ve diğer Yunan adalarından başlıca Thasos, Kytera, Melos ve Thera’ya yerleşmiş oldukları ve şehirler kurdukları bilinmektedir.  SİCİLYA Fenikeliler 2. binyıl sonundan itibaren Sicilya’da görülmüşlerdir. Sicilya’da Fenikeliler tarafından Motya, rönesansta önemli tıp okulunun bulunduğu Palermo ve Salunto kentleri kurulmuştur. SARDİNYA Sardinya’da ise Nora yazıtı M.Ö. 9. yy.da Fenikelilerin burada bulunduklarının kanıtıdır. Nora dışında Sardunya’da bulunan diğer antik Fenike kentleri; Cagliari, Sulcis, Carloforte, Tharros ve Bythia, Monte Sirai’dir. AMERİKA 1453’te Kristof Kolomb tarafından keşfedildiği iddia edilen Amerika’ya Fenikeliler ondan 20 asır önce gitmiş ve orada ticaret yapmışlardır. 1886 yılında Brezilya’nın Parahiba bölgesinde bulunan dikilitaş buna yeterli bir kanıt oluşturmaktadır. 1939 yılında Da Silva Ramos tarafından Fransızca yayınlanan çevirisi Sayda’lı Kenanlıların buraya Kral Hiram döneminde geldiklerini ve burada ticaret yaptıklarını göstermektedir. 
1886 yılında Brezilya’nın Parahiba bölgesinde bulunan yazıt Fenikeliler’in Amerika’ya günümüzden 25 asır önce gittiklerine yeterli bir kanıt oluşturmaktadır. 1939 yılında Da Silva Ramos tarafından Fransızca yayınlanan çevirisi Sayda’lı Kenanlıların buraya Kral Hiram döneminde geldiklerini göstermektedir. KAYNAKÇA: |
||||
 |
 |
